می گوییم : مُدرک هایی که چگونگی حالت مغز را نشان می دهند عبارتند از :
1. کُنش های حسّی
2. کُنش های سیاسی : منظورم از کُنش سیاسی ، یادآوری ، تفکر ، تصور ، وهم و پندار است .
3. کُنش های جنبشی : که عبارتند از نیروی حرکت دهنده به وسیله ی ماهیچه ها است .
4. چگونگی زائده هایی که مغز آنها را تخلیه می کند . هیأت آنها ، رنگ آنها ، مزه ی آنها ( تندی ، شوری ، تلخ مزگی ، بی مزگی ) . چندی فضول : زیاد است یا کم ، یا اصلا بند آمده و بیرون نمی آید ؟
5. سازش و ناسازگاری مغز با نوع هوا ، نوع خوراک ، آیا از هوایی معین یا خوراکی معین سود بیند یا زیان ؟
6. بزرگی و کوچکی سر ، شکل مناسب و طبیعی سر چنان که در باب استخوان ها ذکر شده است ، بد ترکیبی ، گران وزنی و سبکی سر .
7. سر در حال لمس کردن ، رنگ سر ، رنگ رگ های آن ، نوع قرحه و آماس هایی که در پوست سر پیدا می شوند.
8. رنگ چشم ، رگ های چشم ، بهبود و بیماری چشم ، حالت چشم در لمس کردن و به ویژه از حالات خواب و بیداری .
9. چندی و چونی موی سر : کم است یا زیاد ؟ ستبر است یا نازک و باریک ؟ پرشکن است یا صاف ؟سیاه است یا زعفرانی ، یا سرخ روشن ؟ زود سفید می شود یا دیر ؟ در حال بهبودی پایدار است یا سر را تخلیه کرده است ؟ ترک برداشته وریزش کرده و تنک شده است ؟ و غیره و غیره .
10. گردن کلفت است یا باریک ؟ سالم است یا زیاد به دمل یا خنازیر گرفتار آید ؟ یا این که دمل و خنازیرش کم است ؟
11. چگونگی حال زبان کوچک و لوزتین و دندان ها
12. کنش و نیروی اندامان پی آلود که با مغز شراکت دارند مانند زهدان و معده و آبدان .
نتیجه گیری از معاینه ی اندامان شریک با مغز دو راه دارد : آیا بیماری در مغز بوده و به آن اندام مشترک سرایت کرده ؟ یا اینکه بیماری از اندام مشارک است و مغز آن را دریافته است ؟ باید دانست که کدام اندام بیمار است و بیماری اش چیست و چگونه بیماری را به مغز رسانیده است ؟
فقراتی که تا به حال ذکر شد ، دیدنی و حس کردنی هستند و در حین معاینه حالت مغز را آشکار نشان می دهند . حالت هایی دیگر نیز هست که هنوز آشکار نشده اند و زیر پرده دست اندرکارند که بعدا کنش آنها در مغز پدیدار می شود ، مثلا غم و اندوه و دوری گزینی زیاد از مردم ، از مالیخولیا یا صرع خبر می دهد که در شُرُف تکوین است یا به این زودی ها پیدا می شود . برخشم آمدن بدون سبب ، صرع یا مالیخولیای گرم یا بیماری « مانیا » به دنبال دارد . خنده های بدون سبب آژیر تباه شدن عقل و سستی مغز است .